Synteza sztuk: ŚWIT SZTUKI CHRZEŚCIJAŃSKIEJ

Zakres ikonografii chrześcijańskiej obejmuje szereg znanych niemalże każdemu przedstawień biblijnych oraz symboli automatycznie kojarzonych z określoną sceną. Proweniencję tych przedstawień datuje się na III wiek. To pierwsze stulecie z którego pochodzą najwcześniejsze zabytki sztuki chrześcijańskiej. Wtedy szczególną rolę odgrywały symbole, które są nam doskonale znane.
I tak , Ryba - jest znakiem pierwszych chrześcijan i symbolizuje Jezusa Chrystusa, Paw- symbolem nieśmiertelności. Światło świecy, kaganka lub pochodni symbolem Chrystusa, który jest "Światłem Świata", Krzyż- symbolem męki, narzędziem Zbawienia ludzi. Pierwsi Chrześcijanie poprzez sztukę manifestowali główne treści swojej wiary.
Chrześcijaństwo rozwija się w I wieku n.e., najpierw w rzymskiej Palestynie, a następnie w II , III a zwłaszcza w IV wieku rozprzestrzenia się na cały obszar Cesarstwa Rzymskiego , a także poza jego granice . Elżbieta Jastrzębowska autora książki o sztuce wczesnochrześcijańskiej , pisze :

" Pierwotnym środowiskiem kulturowym dla tej religii był wielki konglomerat (zlepek) ludów, języków, wierzeń i tradycji antycznych, zatem sztuka chrześcijańska nie mogła rozwijać się w oderwaniu od antyku i wszelkich tradycji dziedzictwa najstarszych kultur począwszy od Egiptu i Mezopotamii a skończywszy na kulturze grecko- rzymskiej."

Przytoczę również słowa Barbary Osińskiej z innego znanego podręcznika do historii sztuki :

"Pierwsi chrześcijanie byli obywatelami rzymskimi przyzwyczajonymi do wyrażania swoich myśli i uczuć w sposób zgodny z wielowiekową tradycją, w której się wychowali. Cała sztuka wczesnego okresu chrześcijaństwa jest próbą pogodzenia tradycyjnego wyrażania z nową, zupełnie różną od antycznej, wiarą. A więc nowe treści religijne ubierano w starą tradycyjną formę. W konsekwencji dawne motywy i tematy nabierały nowego, ukrytego znaczenia."

Z tych fragmentów wynika jak wiele sztuka chrześcijańska czerpała z wypracowanych wzorów tradycji antycznej.
Aby usystematyzować ogromny zakres ikonografii wczesnych chrześcijan przedstawię przykłady w dwóch grupach tematycznych.

I. Tematy z tradycji antycznej , które uzyskały nową lub wzbogaconą treść
(Chrystus- Helios, Dobry Pasterz, Orant, Lektor- Filozof, Scena nauczania, Uczta, Rybak, Pejzaż)

Chrystus-Helios
Mozaika w mauzoleum Juliuszów w Rzymie
2 poł. III w.

Dobry Pasterz

Antyczna personifikacja humanitas

Chrześcijaństwo - typ Chrystusa , misja Chrystusa w stosunku do ludzkości -

„Ja jestem Dobry Pasterz”, „Dobry Pasterz życie odda za swe owce”.

Orant
Antyczna personifikacja pobożności (Pietas)
Chrześcijaństwo - wyraz modlitwy, prośby, dziękczynienia.

Filozof, Lektor

Uosobienie duchowych treści wiary, ktoś kto szuka prawdy

Scena nauczania

Antyk - grupa siedmiu filozofów, chrześcijanie przejmują tą scenę (agape) – przekształca się w scenę Chrystusa z apostołami.

Rybak

Antyczny motyw bukoliczny, chrześcijaństwo - łowca dusz ludzkich, apostoł.

„Królestwo Boże jest podobne do sieci zarzuconej w morze” Mt 13,47;

„Sprawię, że staniecie się rybakami ludzi”, Mk 1,17

Pejzaże bukoliczne, sceny pasterskie

Antyk - symbol idealnego życia, chrześcijaństwo - symbol raju

Uczta. Cena Funebris.

Antyk - Posiłek rodzinny poświęcony pamięci zmarłych.

Chrześcijaństwo - symbolika uczty niebiańskiej.

II. Tematy nowe, ilustrujące Pismo Św., wyrażające sakramenty lub prawdy wiary: Eucharystia, Chrzest, Zbawienie, Zmartwychwstanie; Daniel wśród lwów, Noe w arce, Wskrzeszenie Łazarza, Chrzest Chrystusa …

Daniel wśród lwów

Księga Daniela 6,12-28

Trylogia Jonasza

„Jak bowiem Jonasz przebywał we wnętrzu wielkiej ryby przez trzy dni i trzy noce, tak też Syn Człowieczy będzie się znajdował w łonie ziemi trzy dni i trzy noce”.

[Ewangelia św. Mateusza 12,39-40]

Wskrzeszenie Łazarza

Noe w arce

Trzej młodziankowie w piecu ognistym

Trzej perscy chrześcijanie oddają cześć bożkom za to zostali skazani na płonięcie w ogniu lecz w cudowny sposób nie zginęli.

Ofiara Izaaka

Manus Dei ( Ręka Boża) wstrzymuje całą akcję

Chrzest Jezusa

”W owym czasie przyszedł Jezus z Nazaretu w Galilei i przyjął od Jana chrzest w Jordanie. W chwili gdy wychodził z wody, ujrzał rozwierające się niebo i Ducha jak gołębicę zstępującego na siebie. A z nieba odezwał się głos: «Tyś jest mój Syn umiłowany, w Tobie mam upodobanie”.